Wednesday, April 14, 2010

Ziro Diary

Ziro hi Lower Subansiri District Headquarter leh mihring 50, 000 bawr vel chenna khua niin a lar angreng khawp mai. Khaw hlui pawl tak, 1897 daih tawha British ho lo tlawhpawh tawh, anih bakah tunhma a District pali te – Upper Subansiri, Lower Subansiri, Papum Pare, leh Kurung Kumey - rorelna hmunpui ṭhin ani bawk. He District san zawng hi feet 5538 aṭanga 8000 inkar ani tlangpui.

Nyishi Hnam hian tamber nihna an hlawh a, a State pumpui zawnga chhut pawhin an tamber tak e – District 5 ah an inzarpharh tlat a. Mahse Ziro leh a bul hnaivai ah hian Apatani Hnam an bit thung a; amaherawhchu an tlemtham in 26, 000 thuartham vel chauh a chhiar an ni. Ziro hi New Ziro/Hapoli leh Old Ziro/Hari Village a awma, mahse kms 5 lek a inhlat leh khaw inzawm thawhthang an ni mai e. A hmasa zawk hi khawthar leh sawrkar hmunpui niin a ziaawm angreng hle bawk.

San lamah 5131.23 aṭanga 5157.48 feet ni mahse Ziro hi tlang leh tlang inkara phaizawl zaupharh duai leh leilet neih theihna hmun ṭhatak niin hmasawnna kawng tamtak ah hmalak mek a ni. A chhehvel tlangpanga farkung hringdup chhumin a bawh pawt chiai han thlir phei chuan ramdang mite a hip nachhan hi a hranahraia suangtuah a ngailo awm e.

Hetiang khawpa ram ṭha Hnam tlemzawkin an han chang daih mai hi engemawni danglamna tak an nei ani phawt ang? Donyi-Polo leh Kristianna Sakhua ah Nyishi ho nen an thuhmun tih lovah chuan danglamna an lo nei tehreng mai :-

Wet Rice Cultivation: An luidung neihchhun hi hmasang aṭang tawhin kutlawngin tuikawngte siam danglam in phairama an buhchin dan angin an ching ve thlap a. He tuikawng hian khawl nilo ‘Pressure’ hmangin leilet te hnianghnar tawkin tun thlengin tui in a la chawm thei a. Tin, engkimah ran chhawr/khawl hman anih bawk loh avangin UNESCO pawhin ‘World Heritage Site’ a puan a tum mek ani.

Hmunsanga awm leh rawmvawt tih takah buhphun hun hi February ah ti ṭan in October ah buhvuak/buhseng ani thung a. Hemi bakah hian May thla aṭangin tuikawngah - Pakho/Hetey - sangha te khawi in July-September velah eikhawp an tling leh a, sangha tui tak ni a sawi ani leh bawk.

Mak danglam tak mai chu an mipate hian thingphurh leh zu in bak tih han tum miah lova, engkim an hmeichhiate hian an thawk vek a – Khawvawt hnuaia tui dai renga thawk an ni bawka Apong, an Zu taivawn hi, nilengin an in e an ti alawm. Tin, July thla hian buh thar tam nan leh hnamtin te tana malsawmna anih nan Kut angreng deuh Dree an hmang ṭhin bawk. Englekhawle he hmun pilril tak mai hi a intodelh tawk ngawtin ka hria !! (Thlalak hmasaber hi '60's bawr vela sipai hmunpui an rauhsan tak aṭanga hmeh ani e, a bul lawk ah hian Helipad a awm, Khua a thim lek lek tawhin a vawt bawka a mawi lo khawp mai).

Old Ziro: Rualu leh nunhlui ngaite bak an cheng tawh meuh lo, an fate hi neinung tak tak leh hmun hranga in leh loh ngialghet tak nei vek anni. Adi ho nen hian lekhazir uar hmasapawl niin sawkar milian, an tlem ang hu ngaihtuain, an tam nek. Kawng lehlama ngaihtuah leh chuan an hmanlai nunphung humhalh anih rualin mikhual tlawhtu an hmuhhnem phah leling zawk.An insakdan hi a mak dangdai khawp mai - A dungzawngin an sei em em bakah insirial leh inep ṭhapin kawngpuidung khatah an tlar dula. Hmanlai in run ṭhinlai kha chuan a tangkai fu anga, mahse kangmei laka inven a har hle a sawi ani. Tlangau in zantin mut hun awm velah mei timit vek turin a au thin ani awm e. Mahni kawt ṭheuhah ban sang tak – Babo an tih mai - an phuna, a khaw pum tan pakhat an nei hrang leh a. Hei hi Lapang bulhnaiah an phun thin – Lapang hi thingphek dawhsan leh khawtlang rorelna (Bulyang/Gaon Puras) atana an ṭhutkhawmna hmun a ni. Kum li danah Myoko, kutpui ani leh mai ang chu, an hman laiin lapang leh babo hi inkarthlakin a thar an sa thin.
Chi: Pipute hunlai aṭang daih tawhin chi - Tapyo - hi meivap atanga siamdan an lo thiam tawh ani awm e, Iodine a awm sa avangin awrpuar an awm ngailo bawk. Piputen chhawchhi leh chi Bengali ho an inthleng pui lai leh Pu Laldenga rualu ten an chhandan ngaihtuahin nuih a za angreng reuh !
Tattooing: An ching tawh lo nain upa lam deuh hmuh tur an la tam mai. An mipate ten an khabeah T chhut laiin an hmeichhiaten hmai tih ran leh hnarbeh an uar thin hle. An sawidanin an hmeichhiate hi an hmelṭha bik a, hnamdangin an run phah fo a, chuvanga an lanchhiat na na chin ṭan ani awm e. A dik maithei ani, ṭhangtharte kan nupa a kan hmuhdanin – Hleitling leh fu ke dik, hmaifang ṭha leh hmaitung, leh ngosen lampang anni tlangpui.

Hnammawl zeta hmuhtum khan ngaihsanna tamtak neiin Ziro ka chhuahsan ta anih chu. Hengho lak aṭang hian Mizote hian zirtur tamtak kan nei maithei ani. Mahse thlanlung an tihdan leh mithi phum dan (Puanin an tel tawp) aṭang hian an hnam hnufualna tlemazawng a langin ka hria.

20 comments:

Zara Ralte said...

Ziro khua la kal ve lo tan pawh hei khua min fan pui a ni ngawt alawm, a hmuh a nuamin a ngaihnawm e. Ziro khua hi missionary te report vel ah a hming hi ka hre tawh thanin ka hria.

amuana said...

A ngaihnawm, a hmuhnawm, i va bei nasa dawn ve aw......i zarah a ram leh a mi chengte an culture thlengin a hmun a fang ang riakah ka indah e....lawmthu kan hrilh daih teh ang che :) Lucasa a dam em?

zochepa said...

A ngaihnawmin a bengvarthlak hle mai. Dula Champhai lam zin hian ziah turte rawn hawn ve seng a tha ang.

Zohnahthlak zing a mi, Myou Rhakhain ram awm ho pawh saw hmeichhe ho chu an hmai an chhurang.

Mizohican said...

Nia i ziak thiam bawka, kal ve reng angin ka in ngai tawp mai. Kan bengvar phah sawt a nih hi. Pic te pawh a tha hlawm khawp mai.

burgerstud2005 said...

van nawm hmel reuh ve a...naharlagun ah khan ka thianpa a awm..kommi riba a nia...st.xaviers a ka kal pui thin. lo in hria ula, nuam i ti viau ang...hei 6th cpc kan hmang ve dawn lo a ang khop mai. :(

in chhungkua in dam tlan lai anih ka beisei..ka internet khat ta ngei mai..hun awl ka nei ngang lo.

Almostunreal said...

ngaihnom khop mai..han fan ve te poh a chakom...an la chehman lai ang reng tel fu ni maw?

chuan i thlalak thiam vang nge..an dai or kotthler vel chu a fai hmel phian lehnghal

Sekibuhchhuak said...

A ngaihnawmin lung avan ti len em! Apatani ho hi an fel phian asin.

avena said...

kum 1897 vel a sap ho in an tlawh chhuah tawh avanga khawhlui tak anihna chhan a awm chuang awm lo em mai a. Khi aia khawhlui khi sap ho in tlawhchhuah loh te pawh a tam ang chu maw le!! a hrim hrim ah hetiang rawn post na chang te i hre ve tawh a , i fel hle mai!
apong chu a pic i va dah ve lo ve..i hmu tak tak lo anga lehkhabu a mi ziak i chhiar i rawn ziak chhawng ve leh mai mai ani zawk lo maw?
Wagon R silver rawng khi tu ta nge?

zi said...
This comment has been removed by the author.
Varte said...

ti nge ka comment i delete a..????

Unknown said...

Va hmuhnawm ve a...bengvarthlak bawk si!

David Lutmang said...

Kal ve hun a la awm em ang, ka kal chakna zawng tak.

EPISTEMOLOGY said...

Hotupa
Native ho thlalak dang lo tihbelh teh. A bikin naupang tualchai lai vel hi hmuh nuam ka ti. Ka zin ve chak hmun pakhat a ni.

Anonymous said...

Khai aw!!I hmel han hmuh chu a va lunglen thlak ve aw!In dam em ang chu maw!Dam teh un!!Live a la in hmuh leh hun a awm ang chu,Pathian zarah!

t said...

hotupa, a thar post ve tawh rawh LK leh FB vel a dak zet2 lo khan :D

Unknown said...

azassk: Ka lawm e.

amuana: Nang meuhin ngaihnawm i tih chuan a lawmawm khawp mai.

zochepa: Zohnahthlak i sawi te hi han post la mawle.

illusionaire: Hotupa, i ti lawmawm e.

burgerstud2005: Naharlagun chu kan hlat leh si, keipawh College a kan thianpa ka chhar thar leh, a nuam ve reuh khawp mai.

Almost Unreal: La che hmanlai lo e, hahchawlh nan bak khitiang in khi an hmang tawh lo. Arunachali ah chuan Apatani ho hi an tlember nangin an changkang ber.

Sekibuhchhuak: Hmanlai ti ngai tu tak an awm ani lo maw, Hotupa :D

avena: Hnial hi hrat viau teh suh, Wagon R khi i ta anilo tih ka chiang..Lolzzzz...

Varte: Delete dan ka thiam awzawng lo mai...

keimah: I ti lawmawm e, lo lenglut fo rawh :)

David Ralte: Hotupa, I awm laiin i zin peihlo atin nih kha :D

EPISTEMOLOGY: Hotupa, naupang tualchai lai...ka neilo tlat mai.

Anonymous: Va in la 'Spy' vel ve mawle :D

t: Hotupa, ziah leh tur ka hre hauh lo, ka ho em atin aniang...Lolzzzzz...

irene said...

Ziro ka tlawh hun lai kha a rei ta deuh a.... I pic vel chu lung a ti leng hle mai.

I thil chik zawng then khat hi kei pawh min hrilh dan. A bikin tatoo lai khi.

Varte said...

i va han update har tawh tak, i zin nasat teh lul nen... nge FB lamah i awm a, i blog chu rauh san i tum ta zawk ami?????

A_es said...

Hei, kan va update har ve?
A ngaihnawm hle mai, hmuhnawn ve hranpa bok. Hun poh i seng nual ang le

Dawldanga said...

Nakinah ka la chhiar ang, chipchiar takin
- Dawldanga