Wednesday, April 14, 2010


Ziro Diary

Ziro hi Lower Subansiri District Headquarter leh mihring 50, 000 bawr vel chenna khua niin a lar angreng khawp mai. Khaw hlui pawl tak, 1897 daih tawha British ho lo tlawhpawh tawh, anih bakah tunhma a District pali te – Upper Subansiri, Lower Subansiri, Papum Pare, leh Kurung Kumey - rorelna hmunpui ṭhin ani bawk. He District san zawng hi feet 5538 aṭanga 8000 inkar ani tlangpui.

Nyishi Hnam hian tamber nihna an hlawh a, a State pumpui zawnga chhut pawhin an tamber tak e – District 5 ah an inzarpharh tlat a. Mahse Ziro leh a bul hnaivai ah hian Apatani Hnam an bit thung a; amaherawhchu an tlemtham in 26, 000 thuartham vel chauh a chhiar an ni. Ziro hi New Ziro/Hapoli leh Old Ziro/Hari Village a awma, mahse kms 5 lek a inhlat leh khaw inzawm thawhthang an ni mai e. A hmasa zawk hi khawthar leh sawrkar hmunpui niin a ziaawm angreng hle bawk.

San lamah 5131.23 aṭanga 5157.48 feet ni mahse Ziro hi tlang leh tlang inkara phaizawl zaupharh duai leh leilet neih theihna hmun ṭhatak niin hmasawnna kawng tamtak ah hmalak mek a ni. A chhehvel tlangpanga farkung hringdup chhumin a bawh pawt chiai han thlir phei chuan ramdang mite a hip nachhan hi a hranahraia suangtuah a ngailo awm e.

Hetiang khawpa ram ṭha Hnam tlemzawkin an han chang daih mai hi engemawni danglamna tak an nei ani phawt ang? Donyi-Polo leh Kristianna Sakhua ah Nyishi ho nen an thuhmun tih lovah chuan danglamna an lo nei tehreng mai :-

Wet Rice Cultivation: An luidung neihchhun hi hmasang aṭang tawhin kutlawngin tuikawngte siam danglam in phairama an buhchin dan angin an ching ve thlap a. He tuikawng hian khawl nilo ‘Pressure’ hmangin leilet te hnianghnar tawkin tun thlengin tui in a la chawm thei a. Tin, engkimah ran chhawr/khawl hman anih bawk loh avangin UNESCO pawhin ‘World Heritage Site’ a puan a tum mek ani.

Hmunsanga awm leh rawmvawt tih takah buhphun hun hi February ah ti ṭan in October ah buhvuak/buhseng ani thung a. Hemi bakah hian May thla aṭangin tuikawngah - Pakho/Hetey - sangha te khawi in July-September velah eikhawp an tling leh a, sangha tui tak ni a sawi ani leh bawk.

Mak danglam tak mai chu an mipate hian thingphurh leh zu in bak tih han tum miah lova, engkim an hmeichhiate hian an thawk vek a – Khawvawt hnuaia tui dai renga thawk an ni bawka Apong, an Zu taivawn hi, nilengin an in e an ti alawm. Tin, July thla hian buh thar tam nan leh hnamtin te tana malsawmna anih nan Kut angreng deuh Dree an hmang ṭhin bawk. Englekhawle he hmun pilril tak mai hi a intodelh tawk ngawtin ka hria !! (Thlalak hmasaber hi '60's bawr vela sipai hmunpui an rauhsan tak aṭanga hmeh ani e, a bul lawk ah hian Helipad a awm, Khua a thim lek lek tawhin a vawt bawka a mawi lo khawp mai).

Old Ziro: Rualu leh nunhlui ngaite bak an cheng tawh meuh lo, an fate hi neinung tak tak leh hmun hranga in leh loh ngialghet tak nei vek anni. Adi ho nen hian lekhazir uar hmasapawl niin sawkar milian, an tlem ang hu ngaihtuain, an tam nek. Kawng lehlama ngaihtuah leh chuan an hmanlai nunphung humhalh anih rualin mikhual tlawhtu an hmuhhnem phah leling zawk.An insakdan hi a mak dangdai khawp mai - A dungzawngin an sei em em bakah insirial leh inep ṭhapin kawngpuidung khatah an tlar dula. Hmanlai in run ṭhinlai kha chuan a tangkai fu anga, mahse kangmei laka inven a har hle a sawi ani. Tlangau in zantin mut hun awm velah mei timit vek turin a au thin ani awm e. Mahni kawt ṭheuhah ban sang tak – Babo an tih mai - an phuna, a khaw pum tan pakhat an nei hrang leh a. Hei hi Lapang bulhnaiah an phun thin – Lapang hi thingphek dawhsan leh khawtlang rorelna (Bulyang/Gaon Puras) atana an ṭhutkhawmna hmun a ni. Kum li danah Myoko, kutpui ani leh mai ang chu, an hman laiin lapang leh babo hi inkarthlakin a thar an sa thin.
Chi: Pipute hunlai aṭang daih tawhin chi - Tapyo - hi meivap atanga siamdan an lo thiam tawh ani awm e, Iodine a awm sa avangin awrpuar an awm ngailo bawk. Piputen chhawchhi leh chi Bengali ho an inthleng pui lai leh Pu Laldenga rualu ten an chhandan ngaihtuahin nuih a za angreng reuh !
Tattooing: An ching tawh lo nain upa lam deuh hmuh tur an la tam mai. An mipate ten an khabeah T chhut laiin an hmeichhiaten hmai tih ran leh hnarbeh an uar thin hle. An sawidanin an hmeichhiate hi an hmelṭha bik a, hnamdangin an run phah fo a, chuvanga an lanchhiat na na chin ṭan ani awm e. A dik maithei ani, ṭhangtharte kan nupa a kan hmuhdanin – Hleitling leh fu ke dik, hmaifang ṭha leh hmaitung, leh ngosen lampang anni tlangpui.

Hnammawl zeta hmuhtum khan ngaihsanna tamtak neiin Ziro ka chhuahsan ta anih chu. Hengho lak aṭang hian Mizote hian zirtur tamtak kan nei maithei ani. Mahse thlanlung an tihdan leh mithi phum dan (Puanin an tel tawp) aṭang hian an hnam hnufualna tlemazawng a langin ka hria.